Ostrzenie ręczne narzędzi cz. 1

Co trzeba wiedzieć o ostrzeniu narzędzi ręcznych na początek?

Ostrzenie to proces, który składa się z kilku etapów, jak również z wielu istotnych elementów, które należy poznać, aby ostrzenie było łatwe, szybkie, a nawet przyjemne. Zapewne już zauważyłeś, że wiedza dotycząca ostrzenia jest dość rozległa, jednak nie musisz zgłębiać jej całej, szczególnie jeśli jesteś na początku swojej przygody z pracą w drewnie. Od początku jednak powinieneś zdawać sobie sprawę, że natkniesz się na wiele teorii, informacji, metod, które nie tylko będą trudne do przyswojenia, czy weryfikacji, ale będą wręcz stały w całkowitej opozycji do tego, co mówią inne źródła. Dlatego ważne w tym są dwie kwestie: po pierwsze słuchaj ekspertów, a nie przypadkowych osób, a po drugie weryfikuj tę wiedzę w praktyce, testując, ćwicząc i obserwując co dla Ciebie i Twoich narzędzi jest najlepsze.

Ten 4-częściowy cykl o ostrzeniu ma za zadanie uzbroić Cię w podstawową wiedzę lub uporządkować wiedzę, którą już posiadasz. Nie zastąpi on jednak praktyki, która jest już całkowicie po Twojej stronie. Dlatego też zachęcamy do tego, abyś nie zwlekając rozpoczął ostrzenie, ponieważ wiedza w połączeniu z praktyką da niewspółmiernie lepsze efekty, niż stosowanie ich oddzielnie.

P.S. Wszystkie informacje, które zostały zgromadzone w tym poradniku, pochodzą zarówno ze sprawdzonych fachowych źródeł, jak również od naszych producentów, a także z naszego własnego ponad 20-letniego doświadczenia.

I. Czym jest ostrzenie?

Ostrzenie to stopniowe szlifowanie metalu za pomocą materiału ściernego na zbiegu dwóch jego płaszczyzn. W efekcie powstaje cienka i równa krawędź. Tylko taka krawędź zapewnia łatwe i czyste rozcinanie włókien drewna. I nawet jeśli na pierwszy rzut oka Twoje narzędzie wydaje się być ostre, to bardzo prawdopodobne, że pod mikroskopem obraz ten jest zupełnie inny.

Krawędź tnąca

Mówi się o trzech, a niekiedy czterech głównych fazach ostrzenia:

ostrzenie zgrubne
ostrzenie właściwe
honowanie/usuwanie gratu
polerowanie.

W procesie ostrzenia i polerowania stosuje się stopniowo coraz delikatniejsze i gładsze materiały ścierne. I praktycznie jest to jedyna ogólnie przyjęta i stosowana zasada, od której nie ma odstępstw. Pozostałe decyzje dot. sposobu ostrzenia i wyboru akcesoriów powinieneś podjąć w zależności od indywidualnych potrzeb i preferencji.

II. Jak sprawdzić ostrość narzędzi?

Oto najbardziej popularne metody:

Test pomidora - idealnie nadaje się do testowania ostrości wszelkich noży, w tym również noży rzeźbiarskich, czy snycerskich. Zamiast pomidora możesz także użyć np. papryki.
Skrawanie w poprzek włókien drewna - test najczęściej stosowany przez stolarzy, idealny to testowania dłut i noży struga.
Test kartki papieru - najbardziej uniwersalny, może być stosowany prawie do wszystkich narzędzi. Im cieńszy papier, tym trudniejszy test.

Testy ostrości narzędzi

III. Co wpływa na ostrość narzędzi?

Jakość i twardość stali - im lepsza stal, tym lepszą ostrość uzyskamy; twarde stale trudniej ostrzyć, jednak można uzyskać zdecydowanie lepsze rezultaty.
Intensywność użytkowania i rodzaj obrabianego drewna - im częściej używasz narzędzie, tym szybciej będzie się tępić, szczególnie jeśli pracujesz w twardych gatunkach.
Częstotliwość i czas ostrzenia - warto ostrzyć często, aby nie doprowadzić do całkowitego stępienia krawędzi tnącej. Im bardziej przyłożysz się do tego procesu, im więcej czasu mu poświęcisz, tym trwalszą ostrość uzyskasz.
Jakość materiałów ściernych - osełki, tak jak wszystkie produkty, mają różne poziomy jakości. Nie warto podczas ich zakupu kierować się wyłącznie niską ceną, szczególnie jeśli Twoje narzędzia wykonano z wysokiej jakości stali, gdyż będzie to tylko pozorna oszczędność.
Metoda ostrzenia oraz doświadczenie - to właśnie tutaj pojawia się najwięcej problemów, szczególnie na początku przygody z ostrzeniem. Metod jest wiele, a każda ma swoich zwolenników. Z czasem na pewno wypracujesz własne metody, te najbardziej optymalne zarówno dla Ciebie, jak i dla Twoich narzędzi.

IV. Czy rodzaj stali z jakich wykonano narzędzia ma znaczenie?

Technikę oraz przyrządy do ostrzenia należy wybierać uwzględniając przede wszystkim rodzaj i twardość stali, którą będziemy szlifować.

Stal* to stop żelaza, węgla i innych pierwiastków oraz związków chemicznych. Jej skład wpływa bezpośrednio na jej właściwości. W świecie narzędzi wyróżniamy:

stale stopowe (narzędziowe) - np. stal chromowo-wanadowa - optymalne stale odporne m.in. na uderzenia i w dużej mierze na korozję
stale niestopowe (wysokowęglowe / węglowe) - gwarantują doskonałą ostrość, są jednak bardzo twarde, kruche i całkowicie nieodporne na korozję

Od składu stali oraz od procesu jej przygotowania zależy również jej twardość, określana za pomocą wartości HRC. Dłuta produkuje się zazwyczaj w zakresie od 52 do 68 HRC. Im twardsza stal, tym potencjalnie ostrzejsze może być ostrze, z której jest wykonane. Taką stal ostrzy się jednak dłużej i trudniej, ale za to krawędź tnąca dłużej utrzymuje się w dobrej kondycji.

Dane techniczne

W naszym sklepie wszystkie narzędzia z krawędzią tnącą posiadają szczegółowe informacje na temat gatunku i twardości stali, z której zostały wykonane. Natomiast w opisie kamieni widnieje informacja, do jakiej stali są dedykowane. Jeśli jednak nie wiesz, z jakiej stali wykonano narzędzia, wybierz osełkę o przeznaczeniu uniwersalnym.

*Powyższa wiedza dot. stali została podana w sposób uproszczony. Naszym celem nie jest szczegółowe tłumaczenie procesów technologicznych produkcji stali, a tylko proste wyjaśnienie reguł związanych z ostrzeniem narzędzi ręcznych.

V. Ostrzyć na mokro, czy na sucho?

Hartowana stal, z której produkuje się narzędzia, jest bardzo podatna na przegrzanie. Temperatury powyżej 670°C mogą spowodować zmiany w jej strukturze, a co za tym idzie, nawet całkowitą utratę twardości! Jednak nawet znacznie niższe temperatury mogą wpłynąć negatywnie na jakość stali. Istnieje zależność, że im twardsza stal, tym większe ryzyko jej przegrzania (nie dotyczy to stali HSS). Aby zapobiec przegrzaniu i uszkodzeniu stali, zalecamy ostrzenie na mokro, zarówno ręczne (kamień plus woda lub olej), jak również mechaniczne (na wolnoobrotowych ostrzarkach chłodzonych wodą).

Ostrzenie ręczne na mokro

VI. Lepiej ostrzyć ręcznie czy mechanicznie?

Narzędzia możemy ostrzyć ręcznie na kamieniach lub mechanicznie na ostrzarkach (najlepiej wolnoobrotowych, chłodzonych wodą np. firmy TORMEK). Oto najważniejsze plusy każdego rozwiązania:

Ostrzenie ręczne (osełki)

szeroki wachlarz możliwości wyboru kamieni (syntetyczne, naturalne, różne kształty osełek)
dostępność ogromnej gamy różnych granulacji
całkowita kontrola procesu ostrzenia
trwalszy efekt ostrzenia
osełki łatwiej zabrać w plener
pracują bez prądu

Ostrzenie mechaniczne (system TORMEK)

możliwość użycia szeregu przystawek umożliwiających ostrzenie wszystkich dłut i innych narzędzi (siekier, noży, noży profilowych itd.)
dużo łatwiej zachować powtarzalność procesu ostrzenia (m.in. ustawień kąta)
dużo szybsze ostrzenie
ostrzenie mechaniczne jest mniej męczące

Ostrzenie ręczne i mechaniczne narzędzi

VII. Jak często ostrzyć narzędzia ręczne?

Narzędzia dostarczane przez producentów są naostrzone wstępnie i zazwyczaj na początek spełniają oczekiwania użytkownika. Zalecamy zatem, aby utrzymać tę ostrość jak najdłużej. Jest na to dość prosty sposób. Wystarczy przez kilka-kilkanaście sekund polerować* dłuto na skórzanej polerce, powtarzając tę czynność co 15-30 minut ciągłej pracy. Polerowanie to najmniej problematyczny etap ostrzenia, gdyż trudno tu o uszkodzenie ostrza, a regularnie wykonywane doskonale podtrzymuje ostrość nawet przez długie tygodnie, miesiące, czy nawet lata pracy!
*Sposoby polerowania prezentujemy we wpisach o technikach ostrzenia.

Generalnie przyjmuje się, że im częściej ostrzymy tym lepiej. Wynika to z faktu, że ostrząc często, będziesz mógł poprzestać na drobnoziarnistych osełkach, na których występuje mniejsze ryzyko zdeformowania ostrza, a sam proces trwa stosunkowo krótko. Jeśli natomiast dopuścisz do mocnego stępienia, lub wręcz uszkodzenia ostrza, będziesz zmuszony do sięgnięcia po agresywne osełki, a następnie powtórzenia tych samych ustawień na coraz drobniejszych kamieniach. W tym wypadku czas, który poświęcisz na taką regenerację może wynieść dziesiątki, a nawet setki minut, a efekty mogą być i tak wątpliwe. Co więcej, będziesz potrzebował więcej osełek, a one same potrzebują również regeneracji. Dlatego też nie utrudniaj sobie życia! Chwytaj za osełkę często, ale za to tylko na kilka, kilkanaście sekund. Dzięki temu ostrzenie będzie łatwiejsze, a Ty będziesz miał więcej czasu na pracę narzędziem, a nie na mozolne przywracanie go do życia.

Jeśli jednak Twoje narzędzia są już mocno tępe, proponujemy Ci dwa wyjścia:

naucz się ostrzyć, korzystając z naszych wpisów o technikach ostrzenia (linki poniżej)
skorzystaj z naszej Usługi Ostrzenia, a następnie poprzestań na wspomnianym powyżej polerowaniu

Obejrzyj film, jeśli chcesz dowiedzieć się:
▶ czym właściwie jest ostrzenie
▶ jak sprawdzić ostrość narzędzi
▶ co wpływa na ostrość narzędzi
▶ czy rodzaj stali ma znaczenie
▶ ręcznie czy mechanicznie
▶ na mokro, czy na sucho
▶ jak często ostrzyć narzędzia

Inne wpisy, które mogą Cię zainteresować:

Wróć na stronę główną PORAD

Podaj swój adres e-mail, jeżeli chcesz otrzymywać informacje o nowościach i promocjach.