Jaka osełka do ostrzenia jest najlepsza?
VIII. Którą osełkę do ostrzenia narzędzi wybrać?
Najważniejsze co musisz wiedzieć, to fakt, że nie istnieje osełka idealna, którą pozwoli Ci perfekcyjnie naostrzyć każde narzędzie, które masz w warsztacie, a jednocześnie będzie też tania i trwała.
Wyboru najłatwiej dokonasz odpowiadając sobie na następujące pytania:
1. Jakiego typu narzędzia chcesz ostrzyć?
To, jakie narzędzia chcesz ostrzyć wpływa zarówno na wielkość, jak i kształt osełki.
2. Z jakiej stali wykonane są narzędzia, które chcesz ostrzyć?
Jeśli znasz rodzaj stali, sięgnij po osełki do niej dedykowane. Szczególnie jeśli jest to stal wysokowęglowa. Taka stal niestopowa jest bardzo twarda i wymaga kamieni o odpowiedniej strukturze, które pozwolą wydobyć z niej maksymalną ostrość. Również stal HSS i nierdzewna wymagają specjalnych osełek. W naszym sklepie wszystkie te informacje możesz sprawdzić w opisach poszczególnych osełek. Jeśli jednak masz narzędzia z różnych rodzajów stali, lub jeśli nie znasz odpowiedzi na to pytanie, najlepiej sięgnij po osełki uniwersalne.
3. Jakim dysponujesz budżetem?
Jeśli zainwestowałeś w wysokiej klasy narzędzia, to daj im szansę zaprezentować swoje najlepsze oblicze. A stanie się tak tylko wtedy, kiedy ostrze będzie idealnie wyostrzone, czego na pewno nie osiągniesz na przeciętnych osełkach. Jest to szczególnie ważne, kiedy Twoje narzędzia są hartowane do wartości powyżej 59-60 Hrc, gdyż taka stal jest zdecydowanie bardziej wymagająca.
Natomiast, jeśli Twoje narzędzia wykonane są z przeciętnej jakości, dość miękkiej stali, możesz wybierać spośród kamieni budżetowych.
Jednocześnie zadaj sobie pytanie, jakie efekty chcesz osiągnąć. Zapewne nie każdy czuje potrzebę wyostrzenia swoich narzędzi do ostrości samurajskiego miecza...
4. Jakie kamienie już posiadasz?
Jeśli posiadasz już osełki, warto wykorzystać je do stworzenia odpowiedniego zestawu, który pozwoli Ci ostrzyć wszystkie posiadane narzędzia. Jeśli zatem masz już w warsztacie kamień Arkansas, warto uzupełnić go o inny kamień olejowy np. Norton, gdyż niewskazane jest, aby kamienie olejowe miały kontakt z wodą. Jeśli natomiast posiadasz osełki diamentowe, które wymagają zdecydowanie mniejszego nacisku podczas ostrzenia, rozsądne będzie dokupienie kolejnych, wtedy nie będziesz musiał za każdym razem zmieniać techniki ostrzenia.
5. Czy masz w warsztacie łatwy dostęp do wody?
To ważne pytanie jeśli myślisz o zakupie kamienia wodnego. Wiele z nich wymaga znacznych ilości wody zarówno przed, jak i podczas ostrzenia, a także podczas regeneracji. Jeśli Twój warsztat nie jest wyposażony w wodę bieżącą, to możesz ją oczywiście donosić, są jednak inne rozwiązania. Niektóre kamienie wymagają znacznie mniejszych ilości wody, np. osełki SHAPTON, których nie trzeba moczyć, a podczas ostrzenia wystarczy zaledwie spryskać je wodą.
Jeszcze lepszym rozwiązaniem będą osełki diamentowe DMT, gdyż dopuszczają one ostrzenie zarówno na mokro (wystarczy woda ze spryskiwacza), jak i na sucho, a poza tym nie wymagają regeneracji.
6. Ile masz miejsca w warsztacie?
Jak już wspomnieliśmy, warto często ostrzyć i polerować swoje narzędzia. W tym celu należy stworzyć odpowiednie stanowisko do ostrzenia. Jeśli masz mały warsztat, musisz zadowolić się np. podkładką ze sklejki, która unieruchomi osełki, a jednocześnie ochroni miejsce pracy przed zabrudzeniem. Na takiej podkładce warto mieć wtedy dwa - trzy podstawowe kamienie, które wykorzystasz do wszystkiego. W dużym warsztacie możesz pozwolić sobie na osobny stolik, dający dużo więcej możliwości odnośnie rodzajów osełek, które chcesz używać. Warto mieć wtedy np. inne kamienie do dłut profilowych, a inne do dłut płaskich i noży strugów.
7. Czy będziesz ostrzyć tylko w warsztacie?
Jeśli tak, to możesz wybrać nawet bardzo duże i ciężkie kamienie o kruchej strukturze, gdyż nie będą zbytnio narażone na zniszczenie, a ich przenoszenie nie będzie problematyczne. Jeśli jednak chcesz z kamieniami często podróżować, lub jeśli będziesz zabierać je na montaż, warto zwrócić uwagę na dużo trwalsze i lżejsze osełki diamentowe (z charakterystyczną przerywaną powierzchnią).
8. Czy lubisz się brudzić?
O tej kwestii nikt nie mówi, jednak należy sobie uświadomić, że podczas ostrzenia jest bardzo dużo bałaganu, a nie każdy lubi mieć brud za paznokciami. Noszenie rękawiczek to też kiepski pomysł, bo w parze z ostrymi narzędziami nie mają najmniejszych szans. Dodatkowo szlam z osełek może także przedostać się na drewniane elementy naszych pieczołowicie przygotowywanych projektów. Zatem jeśli jesteś miłośnikiem porządku, rozważ zakup osełek SHAPTON, a najlepiej osełek diamentowych DMT, które prawie wcale nie generują brudu.
IX. Jaka jest specyfika poszczególnych grup osełek?
Kamienie wodne naturalne
To bardzo tradycyjne kamienie występujące w ograniczonym asortymencie. Ze względu na ograniczoną dostępność (czasami na granicy wyczerpania złóż), a także specyficzne trudności w wydobyciu, kamienie te są stosunkowo drogie i często oferowane w niewielkich i nieregularnych kawałkach. Znajdujące się w tej grupie kamienie japońskie i belgijskie znacząco różnią się właściwościami.
Kamienie japońskie wybierane są najczęściej przez miłośników narzędzi japońskich, gdyż polecane są do stali wysokowęglowych.
Osełki belgijskie cenione są za rzadko spotykaną wszechstronność dot. gatunków stali. Są to kamienie wyjątkowo uniwersalne, gdyż można na nich ostrzyć, a raczej polerować, każdy rodzaj stali, w tym stale nierdzewne i HSS.
Kamienie wodne syntetyczne
Ta grupa kamieni jest najbogatsza pod względem asortymentu. Znajdują się tutaj kamienie o różnorodnej granulacji, a także kształcie. Najbardziej charakterystyczne i lubiane są osełki dwustronne, które w jednym kamieniu łączą dwie granulacje. Taka podwójna osełka np. o granulacji 1000/3000 jest często najlepszym wyborem osoby stawiającej pierwsze kroki w ostrzeniu narzędzi.
Osełki te mogą zadowolić każdego właściciela narzędzi, pod jednym jednak warunkiem - konieczny jest dostęp do wody. Praca z tymi osełkami wymaga dużej ilości wody na każdym etapie - zarówno ostrzenia, jak i regeneracji. Jest to dość brudzący proces, w zamian jednak otrzymujemy dość szybko wyjątkowo ostre narzędzia.
Charakterystyczne dla większości tego typu osełek jest ich szybkie zużywanie się. Nie do końca jednak należy uznać to za ich wadę, raczej za specyfikę. Powstająca podczas ostrzenia duża ilość szlamu odsłania kolejne świeże warstwy materiału ściernego, zwiększając znacząco efektywność i szybkość ostrzenia.
Do ostrzenia stali stopowych, z których wykonane są np. dłuta rzeźbiarskie firmy PFEIL, należy wybrać kamienie marki CERAX lub SHAPTON, gdyż pozostałe kamienie najlepiej sprawdzą się podczas ostrzenia stali niestopowych (węglowych) stosowanych np. do produkcji dłut japońskich, a także dłut rzeźbiarskich i stolarskich marki KIRSCHEN.
Kamienie olejowe
Są to osełki o największej tradycji w zachodnim rzemiośle. Pomimo coraz większej oferty kamieni wodnych, nadal cieszą się znacznym zainteresowaniem. Jednym z ich atutów jest fakt, że olej, w odróżnieniu od wody, chroni narzędzia przed rdzą.
(Więcej o konserwacji piszemy TUTAJ.)
Najbardziej znany ich rodzaj to Arkansas, czyli naturalny kamień dla wyjątkowo cierpliwych amatorów ostrzenia. Ma jednak ogromną zaletę - ostrzy, a w sumie poleruje, wszystkie rodzaje stali. Posiada on bardzo drobne i gęsto ułożone ziarna, przez co jest wyjątkowo trwały. Doskonale nadaje się do ostrzenia np. dłut rzeźbiarskich, gdyż nie powstają na nim zbyt szybko wgłębienia.
Natomiast syntetyczne kamienie Norton, to bardzo popularne kamienie syntetyczne, które wraz z kamieniami Arkansas stworzą idealny olejowy duet do ostrzenia większości narzędzi.
Osełki diamentowe DMT
W sumie, trudno doszukać się u nich wad. Są wyjątkowo trwałe, ponieważ odpowiednio użytkowane mogą służyć nawet kilkanaście lat! Są zawsze idealnie płaskie i jako jedyne nie wymagają regeneracji. Są bardzo odporne na zniszczenie, gdyż nie powstają z kruchego kamienia. Należą do najbardziej efektywnych osełek pod względem szybkości ostrzenia. Dodatkowo są uniwersalne - naostrzymy na nich każdy rodzaj stali (w tym najtwardszą HSS, a także noże ceramiczne). Kolejna zaleta to ich praktyczność - występują w różnych kształtach i formach, nawet jako brelok, czy w formacie karty kredytowej. Są też niewymagające, gdyż jako jedyne dopuszczają możliwość ostrzenia na sucho, jednak dla lepszego rezultatu należy je tylko spryskać odrobiną wody i można zaczynać ostrzenie. Są zatem zawsze gotowe do użytku i nie brudzą. Występują w różnych granulacjach oznaczonych kolorem, od najbardziej zgrubnych Extra Extra Coarse, do najbardziej miałkich Extra Extra Fine. Co prawda ich cena nie jest niska, jednak w porównaniu z osełkami naturalnymi o zbliżonej wielkości, jak również w odniesieniu do ich wielu zalet, wydaje się całkowicie do zaakceptowania.
Warto zaznaczyć, że używając osełek diamentowych należy zastosować ok. 1/3 siły nacisku stosowanej podczas ostrzenia na popularnych syntetycznych kamieniach wodnych. Ważne jest również regularne czyszczenie tych osełek.
X. Jak łatwo porównać właściwości poszczególnych osełek?
Aby łatwo porównać zalety i wady poszczególnych grup osełek, skorzystaj z poniższej tabeli:
* Akcesoria dodatkowe - głównie bazy antypoślizgowe i akcesoria do regeneracji
* Punktacja końcowa - jest to wyłącznie próba określenia w przybliżeniu na ile korzystny jest zakup kamieni z danej grupy
XI. Co to jest granulacja?
Granulacja określa wielkość ziaren materiału ściernego. Może być wyrażana w wartościach:
- bezwzględnych (mikrony) - to liczba mierzalna, a podwojenie wartości (na przykład od jednego do dwóch mikronów) oznacza również, że ziarno to podwaja swoją wielkość.
- względnych (normy) - to zmienne nominalne, co oznacza, że liczba użyta do wyrażenia rozmiaru nie ma jednostki miary, a jedynie nazwę. Takie zmienne nie są mierzalne. W rezultacie granulacja 16 000 nie oznacza osełki dwukrotnie bardziej miałkiej niż 8000.
Warto zaznaczyć, że istnieje kilka norm dot. granulacji materiałów ściernych. W naszym sklepie posługujemy się normą JIS, czyli japońską, gdyż właśnie tych kamieni mamy w ofercie najwięcej. Niekiedy, jak w przypadku osełek SHAPTON czy DMT, stosowana jest indywidualna norma. Dlatego też w wielu osełkach granulację podajemy również w mikronach, czyli wielkości bezwzględnej, którą można łatwiej porównać.
Granulacje dzielą się w następujący sposób:
- 80-700 ostrzenie zgrubne - np. zniszczonych, wyszczerbionych lub zardzewiałych ostrzy; znacząca zmiana kąta ostrza lub jego kształtu.
- 800-3000 ostrzenie właściwe - to etap ostrzenia podczas którego nadajemy właściwy kształt ostrzu i szlifujemy je do osiągnięcia jak najcieńszej krawędzi. Podczas tej fazy ostrzenia powstaje grat (inaczej: grzebień, drut) z zeszlifowanych opiłków metalu zawijający się w przeciwną stronę niż ta ostrzona. To właśnie powstanie gratu na całej długości ostrza sygnalizuje, że nadszedł moment aby przejść na bardziej miałką osełkę.
- 4000-6000 honowanie - proces przygotowania lub utrzymywania i tak już ostrej krawędzi (utworzonej w procesie ostrzenia). Polega na usunięciu zadziorów powstałych w wyniku ostrzenia lub tylko utrzymaniu krawędzi ostrza przez usunięcie drobnych niedoskonałości lub śladów spowodowanych regularnym użytkowaniem. To bardzo ważny etap, którego nie możemy pominąć, jeśli chcemy by nasze narzędzia były naprawdę ostre. Na tym etapie należy zachować szczególną ostrożność, gdyż łatwo tu na nowo stępić ostrze! Kluczowa jest zatem kontynuacja kąta pochylenia narzędzia względem kamienia, czyli ustawienia z poprzednich etapów ostrzenia.
- powyżej 8000 polerowanie - na tak wysokich granulacjach powstaje ostrze, którym w efekcie można się ogolić, a następnie przejrzeć w wypolerowanej na lustro powierzchni. To właśnie ten etap pozwala nam ocenić prawdziwą jakość stali narzędzia, gdyż wydobywamy tutaj jej szczytowe właściwości. Podczas polerowania nie usuwamy już stali, tylko wygładzamy jej powierzchnię. Ten etap można przeprowadzić zarówno na miałkim kamieniu, jak również na naturalnej skórze lub tarczy filcowej. W tych dwóch ostatnich przypadkach używamy pasty polerskiej.
(Więcej o akcesoriach do polerowania piszemy TUTAJ.)
XII. Ile potrzeba granulacji by naostrzyć narzędzie?
Jeśli zależy Ci na optymalnej ostrości, to powinieneś wyposażyć się przynajmniej w cztery granulacje - do ostrzenia zgrubnego, właściwego, honowania i do polerowania. Im mniejsze różnice między wartościami kolejnych kamieni, tym trwalsze będzie uzyskane ostrze.
Pamiętajmy też, że tylko uszkodzone i wyjątkowo tępe dłuta trzeba ostrzyć zaczynając od najniższych granulacji, a jeśli będziesz odświeżać krawędź tnącą dostatecznie często, wystarczy jej krótka chwila na kamieniu do polerowania lub polerce skórzanej.
XIII. Jaką wielkość osełki wybrać?
Osełki zazwyczaj sprzedawane są w formie bloków, które występują w różnych wielkościach. Mają one wtedy przygotowane dwie duże płaskie powierzchnie do ostrzenia. Rozmiar osełki należy dostosować do wielkości ostrza, które będziemy chcieli na niej naostrzyć. Innych wielkości kamieni będą wymagały małe dłuta snycerskie o szer. 5-6 mm, a innych duże dłuta plenerowe o szer. 50-60 mm. Generalnie można przyjąć zasadę, że im większy kamień, tym lepszy, gdyż ma więcej zastosowań, a praca na nim jest wygodniejsza i bezpieczniejsza.
Zwróć uwagę na opisy osełek, gdyż niektóre kamienie mogą być podklejone np. warstwą łupka, który nie nadaje się do ostrzenia.
XIV. Jaki kształt osełki wybrać?
Jest wiele narzędzi, które będą wymagały bardziej wymyślnych kształtów osełek niż blok. Np. dłuta profilowe, czy to stolarskie żłobaki, czy też dłuta rzeźbiarskie lub tokarskie, będą wymagały dodatkowych kamieni profilowych, które pozwolą wyostrzyć wklęsłą stronę ostrza. Jeszcze innych rozwiązań będą wymagały siekiery, ośniki, ciosła, gdzie najlepiej sprawdzą się małe poręczne osełki np. pilniki diamentowe.
Osełki profilowe mogą mieć różną formę, niekiedy będzie to stożek, innym razem przybiorą tzw. kształt multiform. Ten akurat kształt jest o tyle ciekawy, że pozwoli nam pracować zarówno na wewnętrznej krawędzi typu „U”, jak i „V”, dlatego też polecany jest szczególnie do dłut rzeźbiarskich i snycerskich.
Kamienie profilowe, tak jak i bloki, występują zarówno w różnych wielkościach, jak i granulacjach.
XV. Jak dbać o osełki?
Woda
Niektóre osełki można na stałe przechowywać w wodzie (taka informacja pojawia się w opisie produktu), wtedy są zawsze gotowe do użytku. Aby w wodzie nie rozwinęły się glony, można dodać do niej kroplę octu. Pozostałe kamienie wodne muszą być przechowywane suche. Należy szczególnie dobrze je wysuszyć jeśli przechowywane będą w szczelnym opakowaniu, gdyż inaczej może pojawić się pleśń.
Warto pamiętać, że osełki wodne, w odróżnieniu od kamieni olejowych i osełek diamentowych, są bardzo wrażliwe na niskie temperatury.
Osełki diamentowe mogą pod wpływem wody ulegać korozji, dlatego jeśli używamy ich na mokro, należy zawsze po użyciu dokładnie je wytrzeć.
Uszkodzenia mechaniczne
Kamienie mogą ulec ukruszeniu, zarysowaniu lub w najgorszym wypadku pęknięciu. Szczególnie wrażliwe są kamienie syntetyczne wodne, które są dość miękkie. Najbardziej trwałe pod tym względem są osełki diamentowe. Jednak o wszystkie osełki warto dbać, przechowując i transportując je odpowiednio zabezpieczone.
Stabilność
Musimy koniecznie zapewnić naszym osełkom stabilne i antypoślizgowe podłoże, aby nie pojawiły się na nich rysy czy pęknięcia. Może to zagwarantować np. odpowiednio dobrana baza lub nawet budżetowa podkładka antypoślizgowa, która jednocześnie unieruchomi kamień, znacznie zwiększając efektywność i przede wszystkim bezpieczeństwo procesu ostrzenia.
Zużycie
Czy można ograniczyć zużywanie kamienia? W pewnym stopniu można. Deformacja wynika przede wszystkim z tego, że nie używamy w jednakowym natężeniu całej powierzchni kamienia. Równie znaczące jest także wykorzystywanie osełek do ostrzenie dłut profilowych, które potrafią na ich powierzchni pozostawiać znaczące ślady. Możemy zminimalizować ten efekt starając się wykorzystywać jak największą powierzchnię osełki, przesuwając ostrza po jak największej części kamienia. Pozwoli to uniknąć znacznego ubytku materiału tylko w jednym miejscu i wydłuży żywotność kamienia. Powinniśmy także często obracać osełkę, korzystając równomiernie z każdego jej końca, a w miarę możliwości z każdej jego strony. Drugą rzeczą, o którą powinniśmy zadbać, to regularna regeneracja kamienia, która spowoduje, że ostrze zawsze będzie miało kontakt z optymalnie płaską powierzchnią, a co za tym idzie zwiększy się znacznie efektywność ostrzenia.
Obejrzyj film, jeśli chcesz dowiedzieć się:
▶ którą osełkę wybrać
▶ jaka jest specyfika poszczególnych grup osełek
▶ jak łatwo porównać właściwości poszczególnych osełek
▶ co to jest granulacja i ile potrzeba granulacji by naostrzyć narzędzie
▶ jaką wielkość osełki wybrać
▶ jaki kształt osełki wybrać
▶ jak dbać o osełki
Inne wpisy, które mogą Cię zainteresować:
- Ostrzenie narzędzi ręcznych - wskazówki cz. 1
- Ostrzenie narzędzi ręcznych - wskazówki cz. 3
- Ostrzenie narzędzi ręcznych - wskazówki cz. 4
- Dłuta rzeźbiarskie - technika ostrzenia
- Strugi stolarskie - technika ostrzenia z prowadnikiem
- Narzędzia ogrodnicze (sekatory i piły) - ostrzenie i konserwacja
